ان هذا القرآن يهدى للتى هى اقوم و يبشر المؤمنين الذين‏يعملون الصالحات ان لهم اجرا كبيرا) (اسراء / 9)
نزول قرآن در ماه مبارك رمضان به صورت دفعى (1) در شب قدرو در طول مدت 23سال به صورت تدريجى (2) ، دو هدايت را به‏دنبال داشت .

در اين هدايت مخاطبان و مستمعان چنان مجذوب آيات قرآن‏گرديده‏اند كه انديشه و هنر خويش را پرتوى از انوارالهى دانسته‏و خضوع و خشوعشان زبانزد خاص و عام گرديده است . «لبيدبن‏ربيعه‏» كه از مشهورترين شعراى عصر جاهليت‏بود تا جائى كه‏فرزدق به هنگام شنيدن اشعار او بالاترين خضوع را از خود نشان‏مى‏داد و به سجده مى‏افتد . او نود سال از عمر خويش را گذرانده‏بود كه مشرف به اسلام شد . او در پيشگاه پيامبر خدا (ص) وقتى‏آيات قرآن را شنيد ، براى هميشه شعر گفتن را كنار گذاشت و فقطيك بيت را سرود .
الحمدلله اذ لم ياتنى ، اجلى حتى اكتسيت (لبست) من الاسلام‏سربالا ستايش خداى را كه مرگ مرا در كام نگرفت تا از آئين والاى‏اسلام لباسى پولادين بر تن نمودم . (3)
از او سئوال شد : چرا ديگر شعر نمى‏گويى ؟ پاسخ داد : خواندن‏قرآن بالاترين لذت روحى و معنوى را براى من به وجود مى‏آورد كه‏مجالى براى اشتغال به سرودن شعر در من باقى نمى‏ماند . بعد هم‏هرگاه از او درخواست‏شعرى مى‏شد . او آيات قرآن را تلاوت مى‏كرد ومى‏گفت : ابدلنى الله هذه فى الاسلام مكان الشعر ; خداوند منان‏اين آيات را به جاى آن شعرها به من عنايد كرده است . (4) جان ديويد پورت : قرآن به اندازه‏اى از نقائص مبرى است كه‏نيازمند كوچكترين اصلاح و تصحيح نمى‏باشد و ممكن است از ابتداءتا انتهاءآن خوانده شود و كمترين خستگى و ملامت احساس نشود.(5)كارلايل ; مورخ و انديشمند انگليسى : اگر يكبار به اين كتاب‏مقدس «قرآن مجيد» نظر افكنيم ، حقائق برجسته و حضايص اسراروجود طورى در مضامين و جوهره آن پرورش يافته كه عظمت و حقيقت‏قرآن نمايان مى‏گردد و اين مزيت در هيچ كتاب سياسى و اقتصادى و. . . پيدا نمى‏شود . قرآن تمام فضائلى را كه موجد تكامل وسعادت بشرى است ، دربرداشته است . (6)

آنانى كه عنايت‏خداوند شامل حالشان گرديده و سبب شده هدايت‏نظرى قرآن انديشه آنان را در دست‏بگيرد و به استوارترين راه‏هدايت‏شوند . مى‏توان به سه دسته تقسيم كرد :
الف گروه اول : كسانى كه فصاحت وبلاغت كتاب مبين هنرهاى آنان‏را تحت الشعاع قرار داده ، زيبائى كلام ، تناسب صدر و ذيل‏سوره‏ها و آيات و به هم پيوستگى تك تك واژه‏ها اعجاب آنان رابرانگيخته و به كلام خالق خويش مبارك باد گفته‏اند . اصمعى آن‏بزرگ مرد ادب عرب ، هنگامى كه در صحراى حجاز رباعى دلنشين آن‏زن باديه‏نشين را شنيد (7) رو به او كرد و از روى تعجب گفت :قاتلك الله . . . چه اشعار و رباعى زيبا و چه سجع و نظم به‏يادماندنى ؟ ! پاسخ داد : تو چرا قرآن نمى‏خوانى كه نظم و نثرش‏ما را نيز به شگفت در آورده است . اصمعى گفت : چه طور ؟ مگر توچيزى از آن را خوانده‏اى ؟ پاسخ داد : بلى ، «عند ما نزل‏القرآن على محمد (ص) اذهب عنا الفصاحه والبلاغه ;» به‏هنگام نزول قرآن بر پيامبرخدا (ص) محمدبن عبدالله (ص)اشعار نغز و زيباى عرب تحت الشعاع قرار گرفت . (و معلقات سبع(اشعار هفتگانه) كه بر ديوار كعبه آويز بود ، خود آن رابرداشت) . سپس آيه شريفه ذيل را قرائت كرد :
«و اوحينا الى ام موسى ان ارضعيه فاذا خفت عليه فالقيه‏فى اليم و لاتخافى و لا تحزنى انارادوه اليك و جاعلوه من‏المرسلين ;» الهام كرديم به مادر موسى (على نبينا و آله وعليه السلام) : فرزند خردسالت را شيرده و چنانچه بر جان موسى‏از ناحيه فرعون و مامورانش ترسيدى ، او را در دريا بينداز لكن‏به خود ترس راه مده و محزون نشو ، همانا ما او را به توبرمى‏گردانيم و او را از جمله پيامبران خويش قرار خواهيم داد. (8)
اصمعى پرسيد : مگر چه چيزى سبب اعجاب و شگفت تو شده و چنين‏خودباختگى را از خود نشان مى‏دهى ؟ پاسخ داد : در اين آيه كوتاه‏خداوند سبحان با برترين شيوه و زيباترين چينش ، دو خبر و دوبشارت و دو امر و دو نهى در كنار يكديگر آورده است كه اين فقطكار خدا است و غير او قادر به چنين سخن گفتنى نيست . (9)
همانند داستان فوق ، درباره بسيارى از آيات قرآن نقل شده وبعضى مفسران به آنها اشاره كردند . اكثر دانشمندان اهل فصاحت‏و بلاغت همانند علامه تفتازانى گفته‏اند : آيه شريفه ; «و لكم فى‏القصاص حياه يا اولى الالباب‏» (10) ; براى شما (انسان‏هاى‏متعهد) در حكم قصاص معناى واقعى زندگى نهفته است . كوتاهى وايجاز آيه فوق از معجزات فصاحتى قرآن است زيرا اگر همه اهل فن‏جمع شوند و بخواهند جمله‏اى كه مفهم آيه فوق بشود و از جهت‏كوتاهى جمله و زيبائى هيئت همانند آن باشد ، محال است و بارهاآنان آزمايش كردند لكن سرافكنده شدند (11) كه در بحث «ايجاز و اطناب‏» آن را مورد بررسى قرار داده‏اند .
در مباحث قرآنى فوق ، مى‏توان به كتابهاى ذيل مراجعه كرد :
1- الاعجاز البيانى (2جلد) مولفه : الدكتوره عائشه بنت‏الشاطى
2- تفسير الكشاف (4جلد) مولف : جارالله زمخشرى
3- تفسير التحرير و التنوير (30جلد) مولف : شيخ محمد طاهربن‏عاشور
ب- گروه دوم : كسانى كه مجذوب ابعاد معنوى و باطنى آيات قرآن‏و كلمات الهى آن شده‏اند و با شنيدن يك آيه ، خود و صدها نفرهمراه متحول گرديده‏اند . مثلا عموى فرزدق شاعر (صعصعه بن‏معاويه) وقتى كنار درب مسجد پيامبر ايستاده بود ، از آن حضرت‏درخواست پند و اندرز نمود و جمله‏اى از كتاب خدا را طلب‏كرد .
رسول‏خدا (ص) آيه شريفه‏ذيل را قرائت كرد : (فمن يعمل مثقال ذره خيرا يره و من يعمل مثقال ذره شرا يره) ; (12) در روز قيامت هر كس به قدر ذره‏اى كار نيك كرده باشد، خود پاداش آن را خواهد ديد و هر كس ذره‏اى كار زشت مرتكب شده‏باشد آن و كيفرش را نيز خواهد ديد .
صعصعه تا آيه فوق را شنيد ، فرياد برآورد : كفايت مى‏كند مرا، متحول گرديدم ، نيازى نيست آيه ديگرى از قرآن بشنوم . (13) او رفت‏بعد صدها نفر از قبيله‏اش با فاصله‏اى كوتاه به بركت آيه‏فوق ، آئين اسلام را پذيرفتند .
على‏بن‏ابى‏طالب(ع) فرمود : هى احكم آيه فى القرآن ; آيه‏فوق محكم‏ترين و موثرترين آيات قرآن است (14) .
رسول خدا (ص) آيه (فمن يعمل مثقال . .) . را «جامعه‏»ناميد (15) .
همانند صعصعه هزاران نفر ديگر توسط يك يا چند آيه ، متحول‏گرديدند كه روحانيت والاى قرآن اينان را دگرگون نموده و براى‏هميشه ضلالت و گمراهى را رها كردند .
«فضيل بن عياض‏» كه راهزنى و سرقت‏شيوه ديرينه او گشته‏بود ، آنگاه كه آيه : (الم يان للذين آمنوا ان تخشع قلوبهم‏لذكرالله و ما نزل من الحق . . .) (16)
«آيا زمان آن نرسيده كه مومنان (به ظاهر مسلمان) با باطن‏خويش دلهايشان را به ياد خدا خاشع و تسليم گردانند و در برابرآنچه از حق نازل شده ، خاضع گردند . . . ؟»
فضيل با توبه حقيقى خود زبانزد خاص و عام گرديد و از افرادمورد اعتماد امام ششم جعفربن‏محمد (ع) شد و رواياتى هم از آن‏حضرت نقل كرد و در آخر عمر ، از كبوتران هميشگى حرم مكى گرديدو لقب «جارالله‏» را براى او شهرت گرفت . وى در روز عاشورابه زندگى خويش پايان داد و در جوار رحمت‏حضرت حق براى هميشه‏جاى گرفت . (17)
ج- گروه سوم : قاريان و انديشمندانى هستند كه ابعاد علمى قرآن‏آنان را تحت تاثير قرار داده و در ديدگاه علمى خويش در برابرقرآن مجيد بالاترين تواضع را از خود نشان داده‏اند . زيراپرده‏بردارى از اسرار خلقت انسان و جهان ، آن هم در روزگارى كه‏بشر با علم و دانش بيگانه بود ، مطلبى است كه هر انديشمندى رابه تامل وا مى‏دارد . حال به بعضى از اظهار نظرهاى اين گروه‏حتى غير مسلمان توجه فرمائيد .
«گوته‏» دانشمند و شاعر آلمانى مى‏گويد : ساليان درازى كشيشان از خدا بى‏خبر ، ما را از پى بردن به‏حقايق قرآن مقدس و عظمت آورنده آن ، دور نگه داشتند . . . اين‏كتاب توصيف ناپذيرعالم را به خود جلب نموده و تاثير عميقى‏درعلم و دانش جهان داشته است ، و سرانجام محور افكار جهانى‏مى‏گردد . (18)
«ژول لابوم‏» ; انديشمند فرانسوى نوشته است : دانش و علم براى جهانيان از سوى مسلمانان بدست آمد و مسلمين‏علوم را از قرآنى كه درياى دانش است ، گرفته‏اند و نهرها براى‏جهان بشريت جارى ساخته‏اند . (19)
جاى بسى خوشحالى است كه علماى تفسير هم از اين ديدگاه به‏قرآن به صورت ژرف و عميق نگاه كرده‏اند و تفاسير ارزشمندى رانگاشته‏اند . در ميان تفاسير فارسى مى‏توان «تفسيرنمونه‏» (20) (الامثل) را نام برد و در ميان تفاسير عربى «الجواهرفى تفسير القرآن‏» (21) مرجع قرار داد ; گرچه تفاسيرى ديگرى‏هم نوشته شده و تك نگاريهائى در معرض قرار گرفته‏است .
در اينجا چند آيه از آيات قرآن كه اشاره بموضوعات مختلف علمى‏دارد ، ذكر مى‏كنيم :
ادامه دارد